Sessiz İstifa, Memleket Ahvali, Reklamcılar Platformu

Memleket gündeminden az biraz sıyrılıp takip edebilenlerin malumu, son zamanlarda bir sessiz istifadır gidiyor. Ben de sosyal medyada konu hakkında epey bir tartışmaya denk geldim. Tartışma canımızdır şiarıyla mevzuya kafa göz girmeyi sevdiğimden, konu hakkında iki kelam etmek isterim.

Kabaca bir tanım yapmak gerekirse, sessiz istifa; çalışanın, çalıştığı kurumun sağladığı (aslında “neden olduğu”) şartlar sebebiyle sorumlusu olduğu işin minimum gerekliliklerini yerine getirmesi ve ötesine geçmeyi reddetmesi hali. Bir nevi “business koma”. Çoğunlukla Linkedin’de denk geldiğim tartışmalarda bir taraf sessiz istifanın haysiyetsiz ve kabul edilemez bir davranış olduğunu söylüyor. Tartışmanın bu kanadı ya patron ya da patrondan çok patronculuk müesssesinin yılmaz bir neferi. Diğer tarafsa -ki bunlar çoğunlukla beyaz yakalı işçiler-, sessiz istifanın “ne kadar ekmek, o kadar köfte” vecizesi ile kristallenen bireysel bir adalet arayışının tezahürü, dahası kaçınılmaz bir sonucu olduğunu ifade ediyor.

Sessiz istifa kavramını pandemi deneyiminden gayrı düşünmek pek de mantıklı olmasa gerek. Bu yazıyı okuyan beyaz yakalı kardeşlerimizin de kuşkusuz aşina olduğu az maaş, fazla mesai, düşük motivasyon/takdir, tükenmişlik/umutsuzluk gibi pek çok değişken bir araya geldiğinde zaten oldukça zor bir hayat yaşıyorduk. Üzerine bir de karantinaların, maskelerin, ekonomik krizlerin getirdiği covid ortamı bir anda distopik bir dünyanın kapılarını araladı. Pandeminin başından beri eşe dosta mesai saatlerindeki değişim, evden çalışma gibi konular hakkında sorular soruyor, deneyimlerini anlamaya çalışıyorum. Pek çoğu, akşam evde olduğu için, diyelim ki 22.00’de aniden online bir toplantıya çağırıldığını çokça anlattı (iş ilanlarında “esnek çalışma saatleri” kriterini görünce gözü seğirenler takipleşiyor). Çok uzun uzadıya örneklendirmeye gerek yok, pandemide bir norm değişimi yaşadık. Ve çalışanlar açısından bu değişim pek hayırlı olmadı. Çalışanların bu yeni şartlara verdiği ilk büyük tepki “Büyük İstifa” olarak da anılan toplu işten ayrılma akımıydı (Hareketin miladını oldukça mantıklı argümanlarla pandemi öncesine çeken bir grup da var, şerhini düşelim). Büyük İstifa’nın şiddetini şöyle ölçeklendirelim; ABD’de Nisan ayında sadece perakende sektöründe 650 bin kişi istifa etti. Farklı memleketlerde ve farklı sektörlerde milyon örneği var. Mesela şurada hareketin çıkış noktası olan ABD için nefis istatistikler var. Bu istifalar dünyaya yayılıyor ancak memleketin ekonomik şartlarının zorluğuna bağlı olarak farklı formlar alabiliyor. Sessiz istifa da denebilir ki bu formların halihazırda en bilinen, yaygın hali.

Tarafımız elbette işçinin yanı diyelim ve tartışmanın bağlamsız akışına isyan ederek mevzuya biraz kaçak kat çıkalım. Linkedin’deki sessiz istifa tartışmalarında benim genellikle gördüğüm sorun, asıl odaklanılması gereken nokta kaçırılıyor. Yok iletişim eksikliği, efendime söyleyeyim değerli hissetme, aidiyet, vay babam tutarlılık, güven falan full + full tatava. Okuma yazma bilmeyen çocuk için “ya biz buna polisiye roman verdik, ondan mı hoşlanmadı acaba” demek gibi bir şey. Basit mantık; İstanbul’da ev kiraları belli. Mesela ortalama bir beyaz yakalının ailesinden destek almadan yalnız başına yaşama ihtimali var mı? Ya da haftada bir cuma, cumartesi dışarı çıkıp gönül rahatlığıyla sarhoş olması mümkün mü? Yahut kahramanımız yazın bir hafta tatile çıkacak. Ortalama maaş alan biri bunun için kredi çekiyor. Kırk katır mı kırk satır mı misali, akıl sağlığı ile borç batağı arasında seçim yapmak zorunda kalıyor insanlar. Bu mantıklı bir zemin mi? Yarı ideal bir dünyada bile biri, zamanının en az 1/3’ünü verip emeğini kiralayarak bu basit ve insani şeyleri sağlayabiliyor olmalı. Edip Cansever’den apartalım: “Ev değil, araba değil, bir işçi tatilini kredi çekmeden nasıl karşılayamaz?” Mevzubahis beyaz yakalı hem bunları sağlayamıyor hem de üzerine saygı görmüyor, takdir edilmiyor, daha fazla çalışması bekleniyor, geleceğini planlamak yerine günü kurtarması isteniyor, kendini geliştiremiyor… Sizce de verilen üç kuruş maaşlar için çok büyük beklentiler değil mi bunlar? Ki iş aslında tam olarak kendimize uygun gördüğümüz onurlu hayatı finanse edebilmek için yaptığımız bir şey. Yoksa maviliğe bakıp bulutları bir şeylere benzetmek daha eğlenceli. Velhasıl tüm bu ekonomik acizlik ve asimetri, insanları sessiz istifa olarak imlenen, hareket kabiliyetini kaybetmiş (ya da reddetmiş) “planktonik” bir iş yaşamı biçimine hapsediyor. (Alakasızca, “İş Uykusu” da güzel çeviri olurmuş aslında.)

Soru basit: “Neden daha fazlasını yapayım ki?”. “Çünkü” ile başlayan cevabınız güçlü bir argümana varmıyorsa rasyonel bir zeminde çözüm aramıyorsunuz demektir.

Özet: Domatesin 45 TL olması, kurum kültüründen daha önemlidir.

Madem harcımızı karıp zeminimizi kurduk, ölçeği biraz daraltarak reklam sektörü özelinde devam edeyim. Ve müsaadenizle yazının finalinde beni oldukça heyecanlandıran ve keyiflendiren bir gelişmeye bağlayayım.

Bilen bilir, reklamcıyım. İşim gereği, son 6 ayda epey iş görüşmesi yaptım. Bir CV’ye bakarken ilk dikkat ettiğim şey adayın ne sıklıkta iş değiştirdiği. Son 6 ayda bana ulaşan CV’lerde adayların iş değiştirme sıklığının çok yüksek olduğunu görünce bu kriterin değerlendirmedeki ağırlığını biraz geri plana atıp aday havuzunu genişlettim ve çoğu adayla görüştüm. Fakat iş görüşmeleri sırasında adaylara neden çok sık iş değiştirdiğini de sormaktan geri durmadım. Sigortayı asgariden yatırmak için elden para verenlerden tutun mobbing’le sinir krizi geçirtenlere, 4 ay boyunca sigorta girişini yapmayandan tutun ajanstaki tüm markaları tek kişiyle yürütmeye çalışanlara, hatta enflasyon zammı olarak %2 zam yapanlara kadar türlü rezillik duydum. Bilmediğimiz, malumatımızın olmadığı şeyler değil elbet ama bu kadar yalın bir şekilde karşında ete kemiğe bürününce gerçekliği de katmerleniyor. Aldığım cevaplar aslında sektörün ahvalini mükemmel özetliyor. Gencecik bir çocuğun bu sektörde çalışırken işten beklentisi mobbing olmasın, hak ettiğim parayı alayım, huzurla çalışayım, sigortam yatsın olmamalı. Bu elbette bugün başlayan bir sorun değil. Geçmişte de böyleydi, şimdi de böyle. Fakat gelecekte böyle olmayabilir. Çünkü reklamcılar artık örgütleniyor.

Reklamcılar Platformu, çalışanların dertlerini tanımlamak, konuşmak ve çözmek için kurulmuş, kıdem/departman ayrımı gözetmeksizin sektörün tüm emekçilerini kapsayan geniş tabanlı bir örgütlenme. Sinema Televizyon Sendikası çatısı altında yasal zemine kavuşan bu oluşum; mesai saatlerinden taban ücretlerine, sigorta, sağlık, beslenme gibi en temel yasal haklara kadar sektörün en sorunlu alanlarında kararlılıkla mücadele etmeyi amaçlıyor. Ve bu mücadeleye sektördeki herkesi davet ediyor. Katılmak, duyurmak, kutlamak isteyenleri buraya alalım.

Ne yalan söyleyeyim, uzundur beni bu kadar keyiflendiren çok az şey oldu. Reklamcılar Platformu’nu bilmeyen, görmeyen varsa, o da görsün, yalnız olmadığını bilmenin güveni ve keyfiyle güne devam etsin isterim.

Zor bir memlekette yaşıyoruz. İşi ayrı, siyaseti ayrı yoruyor. Ama buradayız, gitmiyoruz. Kapımızın önünden başlayarak dünyayı temizleye temizleye hayatı çiçeğe, bahara bulayacağız.

Kesik Kola Yapıştırılan Yara Bandı: Yeşil Kapitalizm

28 Temmuz’da Manavgat’ta başlayan ve devamındaki 4 günde en az 30 farklı şehirde baş gösteren orman yangınları ciğer dağlıyor. Resmi sayılara göre 132 yangından 125’i kontrol altına alınmış. Fakat sosyal medyadan gördüğümüz kadarıyla tablo çok daha kötü durumda. İnsanlar, cihan devleti Türkiye’mizin yangın söndürme uçağı olmadığı için Instagram vs üzerinden gavur hashtag’leriyle yabancı ülkelerden yardım istiyor. Tasmalı “sanatçı”larımız bu yardım talebinin kanlarına dokunduğuna dair açıklama yaparak birlik ve beraberliğe en çok ihtiyaç duyduğumuz şu günlerde yerli ve milli olmanın ayrıcalığı ile devletin sikko bir kanadından alacakları yüz binlerce liralık potansiyel yeni konser tekliflerinin huzurunu yaşıyor. Genel özet bu desek hata etmiş olmayız herhalde.

Orman ekolojisinden anlamam, etmem. Benim varmak istediğim yer bu olay özelinde markaların/kişilerin fidan bağışlama pornografisinin denyoluğu, genelde ise yeşil kapitalizm denen pseudo-dünyabizimcanımızyav hareketinin faydasızlığı ve zararı.

Malumunuz, yangınlar birbiri ardına sıralanınca Yemeksepeti’nden Koton’una, Akbank’ından Turkcell’ine onlarca marka fidan bağışı açıklaması yaptı. Hatta Anadolu Efes “en büyük taşak bende hacılar” diyerek 3 milyon tohum topu bağışladığını açıkladı. İçinde bulunduğumuz edilgen pozisyonda çoğumuza “helal be Efes!” demenin düştüğünü söylemeye gerek yok herhalde.

Gelin bu işin hakikatine bakalım biraz. Evrim Ağacı’nın “Yangın Ekolojisi” konusunda şurada güzel bir makalesi var. Şöyle diyor özetle; “Yangın, Akdeniz ormanları için sıradan bir gerçekliktir ve aslına bakarsanız bu ormanlar normal döngüleri içinde ortalama 50 yılda bir, tamamen yanarlar.” Hatta orman yangınlarının başlamasından beri birkaç orman ekolojisti de benzer açıklamalar yaptı. Biri Hacettepe Üniversitesi Ekoloji Anabilim Dalı Başkanı Çağatay Tavşanoğlu. Flood şurada. Velhasıl, tohum bağışının efektif olarak pek bir şeye yaramadığı aşikar. O zaman bu tohum bağışı pornografisi ne işe yarıyor?

Eduardo Galeano şöyle diyor: “Şirketler bazen ‘iyilik’ yapar. Ama bu iyiliğin amacı adaletsizlikle mücadele etmek değil, onu gizlemektir.”

Örneğin, markaların/kişilerin tohum seferberliği şunları gizliyor; Türk Hava Kurumu’nun halihazırda kullanılabilecek yangın söndürme uçağı yok, envanterde var olan 9 uçağın bakımı yapılmamış ve yapılması için 4 milyon dolar lazım, Reisicumhur’un 13 tane uçağı var, Türk Hava Kurumu’nu kayyım heyeti yönetiyor, Türk Hava Kurumu Kayyım Heyeti Başkanı Cenap Aşçı olay günü bir düğünde eğleniyordu, 28 Temmuz’da Resmi Gazete’de yayınlanan 7334 sayılı “Turizmi Teşvik Kanunu ile bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun“un 1’inci maddesi d fıkrasına göre Kültür ve Turizm gelişme bölgeleri dışında kalsa bile orman arazileri kamu yararı kapsamına alınarak turizm yatırımcılarına açılabilecek. Halbuki ormanların yenilenebilmesi için tohum yerine oraların imara açılmamasına ihtiyaç var. Tüm bunların üzerine bir de “ormanları PKK yakıyor” gerizekalılığı eklenince ortada ne sorumlu kalıyor ne eksiklik. Öyle ya, madem PKK devletimizi çökertmek için ormanlarımız üzerinden hain oyunlar oynuyor, devletimizin yanında hizalanmak asli görevimizdir.

Tohum pornografisinden yavaş yavaş bir üst basamak olan yeşil kapitalizme geçelim. Girizgah olması babında şu güzel bir başlangıç olabilir: Markalar ve Parası Neyse Verelim Aktivizmi

Orman yangınları doğal ve hatta gerekli. Fakat işin bir de iklim krizi, yani insan faaliyetleriyle (ki buna insan yerine şirket demek lazım bence) ilişkili boyutu var. Sabancı Üniversitesi İstanbul Politikalar Merkezi İklim Değişikliği Koordinatörü Dr. Ümit Şahin şöyle diyor:

“Bir ormandaki bitki örtüsü ne kadar kuruysa ne kadar uzun süredir aşırı sıcaklara maruz kalıyorsa, yanma olasılığı o kadar artar. İklim kriziyle olan bağlantıyı da tam buradan kuruyoruz. Son yıllarda mega orman yangınları denen yangınlar yaşadık. Bu yangınlar aslında bir pattern oluşturuyor. Örneğin, 2019-2020 orman yangını sezonunda Avustralya ormanlarının neredeyse % 15’i yandı. Kaliforniya geçen sene tüm zamanların en büyük yangınlarını yaşadı. Sibirya’da 2020’de yüzlerce orman yangını çıktı. Ki Sibirya soğuk ve orman yangınlarının çok fazla görülmediği bir alan.”

Besmele gibi söylemek lazım; iklim krizi bir kaptalizm sorunudur ve kapitalizmin yeşili, kırmızısı olmaz. Sorunun kaynağı aynı zamanda sorunun çözümüne dönüşemez.

Örneğin, son toplanan G7’de 2035’ten itibaren çevreci projeler için 40 trilyon dolar harcanacağı ve bu yatırımlar ile karbon salımının 2050 yılına kadar sıfırlanacağı söyleniyordu. Fakat bu önerilerde özel jetlerin yasaklanması, havayı kirleten işletmelerin kapatılması gibi zenginlere dokunan hiçbir madde yok. Olmayacak da. Eşyanın tabiatına aykırı bu. Kapitalizmin son yıllarda yeşillenmesinin tek sebebi, ulaşılan “gelişmişlik” düzeyinde yeterince kar etmeni başka yolunun kalmaması. Yoksa mevzu akılların başa gelmesi, toplumsal muhalefete boyun eğme ya da dünyayı korumak değil.

2020 tarihli Oxfam raporuna göre; dünyanın en zengin %1’lik kesimi, en yoksul %50’lik kesimden 2 kat daha fazla karbon salımına neden oluyor. Kaynak burada. Bu en az karbon salımına neden olan fakir gruplar, aynı zamanda iklim krizinden de en fazla etkilenen gruplar oluyor. Sürdürülebilirlik jargonu içerisinde bu asimetriye dikkat çekmek ve doğal kaynakların aşırı kullanımından sorumlu olan tarafların, kaynaklara erişimi az olan düşük gelirli ülkelere ekolojik bir borçları olduğunu anlatmak için “Ekolojik Borç” kavramı kullanılıyor örneğin. (Tam da burada “dünya çok kalabalık hojam, insanların yarısını keseceksin, başka yolu yok” diyen soykırım meraklısı eko-faşist beyinsizlere hedeflerinin Avrupa ve ABD’deki zenginler olması gerektiğini bir kez daha hatırlatalım.)

İklim krizi konusundaki kurumsal çaba o kadar yetersiz ki, mevzu sürdürülebilir ya da etik tüketim gibi bireysel çabalara indirgeniyor her seferinde. Burada bir parantez açarak bireysel çabaların muhteşem şeyler olduğunu, daha az tüketmeye çalışmanın ve ekolojik dengeyi gözeten bir yaşam biçimini kendi hayatında tesis etmenin erdemini küçümsemediğimi söylemek isterim. Fakat bu da bir yandan asıl sorunu gölgeleyen şeylerden biri. Diş fırçalarken suyu kapatmanın efektif olarak iklim krizine karşı bir faydası yok. Karbon ayak izini azaltmak için daha az uçağa binmek, az elektrik tüketmek, enerji tasarruflu ampül kullanmak güzel şeyler. Ancak dünyada tüketilen elektriğin yarısından fazlasının sanayide kullanılıyor olmasına ve bu kadar üretime aslında ihtiyacımız olmadığına dair hiçbir şey söylememek, sorunu bir insan sorunu olarak gösteriyor. Fakat, lakin ki öyle değildir. Güzel istatistik; son 15 yılda üretilen giysi miktarı 2 katına çıktı. Çiftçilere iyi para verdiğini ve organik üretimi teşvik ederek dünyanın geleceğini düşündüğünü söylemeyen moda markası biliyor musunuz? Ya da 1988’den beri gerçekleşen sera gazı salımlarının %71’inden 100 tane şirket sorumlu. Kaynak burada. Sürdürülebilirlikle ilgili sosyal sorumluluk işine girmeyen bir tane şirket bile yok. Ambalaj, içeriğin tam tersi.

Velhasıl iklim kriziyle mücadele etmek isteyenin düşmanı belli; kapitalizm ve egemen sınıflar. Kapitalizme, kapitalizm içerisinden bir müdahale pek mümkün değil. Zaman azalıyor ve bizim sistemin dışından, dünyanın ve insanlığın selametini önceleyen çözümleri artık gündemimize almamız gerekiyor.

Herhalde 6 ay önceydi. Amazon’un CEO’su ve dünyanın en zengin insanı Jeff Bezos’un evinin önüne giyotin bırakıldı. Düsturumuz budur.

“Nihayetinde Tüm Insanlar Toprağın Tuzudur”

Rahmetli anacığım kemoterapi tedavisine başladığında, nefes olmak için Malatya’dan teyzem geldi. Anacığımın canı tatlıydı. Teyzem kendini bırakmasına müsaade etmedi. Yatırmadı, oturttu. Uyutmadı, konuştu. Yıllar sonra ilk kez beraber vakit geçirme şansları olmuştu, üzücü bir sebeple de olsa. Teyzem 2 hafta kaldı bizde. Daha fazla kalmaya niyetliydi, olmadı. Şunu hatırlıyorum sık sık; teyzem annemin yanında. Annem kemoterapinin etkisiyle uyuklamaya başlayınca odadan çıkıyor, salona geçiyor. Biraz oturuyor. Kalkıp diğer bir odaya gidiyor, pencerenin başına. Oradan balkona. Oradan mutfağa. Gerildiğini görüyorum. Sonra aklıma geliyor. 20 yıl evvel Malatya’ya gitmiş, teyzemlerde kalmıştım bir gün. Evleri 2 katlı, fukara bir müstakil ev. Arkada çok güzel bir bahçe; elma, şeftali, erik, kayısı ağaçları. Yerde nane, roka, maydanoz. Köşede birkaç fidan domates. Yazın dışarıdaki sedirde oturuluyor bütün gün. Serin, temiz. Teyzem o “fukara”lıktan gelince, Istanbul’un dar sokakları, bitişik nizam btb’li estetik yoksunu binaları kadını nefessiz bıraktı. Yine pencereden balkona, odadan odaya daralmış şekilde koştururken evde denk geldim teyzeme. “Olmadı buralar sana değil mi?” dedim. “Yok” dedi, “çok bunaldım. Nereye baksan bina”. 2 hafta kaldı anamlarda, dayanamadı döndü Malatya’ya. Lakin o güne kadar fark etmediğim bir şeyi fark ettirdi teyzemin buraya katlanamaması. Biz, Istanbul’da yaşayanların muhtemelen %90’ı, zehirlenmiştik ve bunun farkında değildik. Hani derler ya, saat kulesini bir tek saat kulesinin dibinden göremezsin diye, o hesap.

İyi de, ruhani bir zehirlenmeyi nasıl anlarız? Fiziksel zehirlenme gibi belirtileri var mıdır? Ya da bir insan nasıl anlayabilir çürüdüğünü günbegün? İlacı, merhemi olur mu bunun? Güzel bir örneği geliyor aklıma bu çürümenin. Oradan yürüyelim.

Wim Wenders’ın The Salt of the Earth adında bir belgeseli var. Efsanevi fotoğrafçı Sebastiao Salgado’nun hayatını anlatıyor. Wim Wenders projeyi Sebastiao Salgado’nun oğlu Juliano ile beraber yürütmüş. Juliano, gezileri sebebiyle çocukluğu zamanı babasını pek az görmüş. Bir bakıma da, bir çocuğun, tutkusunun peşinde ömür çürüten bir babayı tanıma çabasını izliyoruz belgeselde.

Sebastiao Salgado muhteşem bir adam. İnanılmaz yerlere ulaşabilecek bir iktisat kariyerini elinin tersiyle itip, eşi Lelia ile beraber sahip oldukları tüm parayı fotoğrafçılık ekipmanlarına yatırıyor ve profesyonel bir fotoğrafçı oluyor. Sonrasında dünyayı dolaşmaya başlıyor. Hem de en sorunlu yerleri. Büyük göç sırasında Etiyopya’da. İç savaş sırasında Bosna Hersek’te. Petrol krizi sırasında Kuvety’te. Oradan Pakistan’a geçiyor. Soykırım sırasında Ruanda’da, Sonra Tanzanya, Bangladeş, Kongo…  Muhteşem fotoğraflar çekiyor.

 

Bu slayt gösterisi için JavaScript gerekir.

Sonunda Brezilya’ya dönüyor Sebastiao. Yorulmuş. Yaşam motivasyonunu kaybetmiş. Kendi ifadesiyle “zehirlendim” diyor. Defalarca gördükleri yüzünden kamerasını bırakıp hüngür hüngür ağladığını itiraf ediyor. Afrika’da olduğu sırada bazı günler 10 binin üzerinde insanın öldüğünü gördüğü söylüyor. Ya da iç savaştan kaçarken ormanda kaybolan ve bir daha haber alınamayan 250 bin kişinin peşinden giderken karşılaştığı vahşetten, acımasızlıktan, ölümden bahsediyor. Artık eski ben değildim diyor. Zehirlendim.

Brezilya’daki baba yadigarı çiftliği anlatıyor belgeselin bu zehirlenme sonrası bölümünde Sebastiao. Eskiden nasıl da ağaçlarla dolu olduğundan, türlü çeşit mahlukatın varlığından. Çocukluk anıları gibi çiftliğin ormanı da kaybolmuş. Bozkıra dönmüş koca orman, verimsiz kuru toprak olmuş.  Lelia, Sebastiao’yu tekrar hayata bağlamak için bir fikir ortaya atıyor. Diyor ki, biz neden bu çiftliğin etrafını yine ormana dönüştürmüyoruz? Belki de belgeselin en destansı bölümü bu.

Sebastiao ve Lelia, beraber Instituto Terra’yı kuruyorlar. Amaç, baba yadigarı çiftlik ve etrafındaki verimsiz toprağı tekrar yeşile teslim etmek, bir yaşam alanına dönüştürmek. 1700 dönümlük araziye yaklaşık 3 milyon ağaç dikiyorlar projeye dahil olan başka insanlarla birlikte. Bitkiler çeşitleniyor, hayvanlar geliyor tekrardan. Toprakta büyük bir yenilenme gerçekleşiyor. Toprak yaşama doyunca, Sebastiao da yaşamla, enerjiyle doluyor, yenileniyor, iyileşiyor.

Meraklısı için çiftlik ve etrafında neler yapıldığını ayrıntılı anlatan bir site var şurada.

Ormanın ve kendisinin yenilenmesiyle beraber doğanın gücüne, iyileştiriciliğine bir saygı saygı duruşu olarak, Sebastiao son sergisi Genesis için tekrar uzun bir geziye çıkıyor. Bu kez kadrajında insanlar yok, doğa var. Bir hayatta kalma mücadelesinin anlık izdüşümleri var karelerinde. Kah aşılamaz bir nehri geçmeye çalışan bir sürü oluyor mücadele, kah yüz yıllık bir balinanın okyanusla tutuştuğu görkemli dansı.

 

Sebastiao’nun yüzünde bin yıllık bir ömrün izleri var. Ağır ağır konuşuyor. Kendi hikayesi üzerinden insanlığın bir haritasını çıkarıyor. Vahşetle, ölümle dolu bir insanlığın. Ama sadece sorunu göstermiyor, kendince çözümü de işaret ediyor. Çürüyen bir ruhun nasıl iyileştiğini anlatıyor.

Ne zaman Türkiye’de doğa katliamıyla ilgili bir habere denk gelsem aklıma The Salt of The Earth belgeseli geliyor. O büyük yenilenme, filizlenme, dönüşüm. Dünyanın belki de en kötü şeylerine şahit olup zehirlenmiş bir adamın tekrar bahar gibi yaşamla dolması geliyor aklıma. Hem de üç beş ağaçla. Hani “mesele üç beş ağaç değil” deniyordu ya Gezi zamanı, artık mesele üç beş ağaç, o noktadayız.

En son Kaz Dağları’yla ilgili haberlere ve buna verilen tepkilere denk gelince yazayım dedim. Bizim artık biraz yenilenmeye ihtiyacımız var. Sebastiao Salgado gibi. Zehirlendik, nefes alamıyoruz. İçinde yaşadığımız dünyayla bağımız koptu. Dağları altın madeni, buzulları petrol rezervi olarak gören bakıştan farklı bir şeye ihtiyacımız var. Çünkü #KazDağlarınınÜstüAltındanDeğerlidir.

Yine belgeselden bir cümleyle bitirelim: “Nihayetinde tüm insanlar toprağın tuzudur”. Uzunca bir süre bu cümleyle ne kastedildiğini anlamamıştım. Artık anlıyorum.

Profesyonelleşmiş Arsızlık Yahut Linkedin’i Neden Sevmiyoruz

Geçenlerde yazılımcı bir kardeşimizin teknokentlerde konuşlanmış farklı yazılım firmalarındaki çalışma şartlarıyla ilgili eleştirel bir post’una denk geldim Linkedin’de.  Herkes zaten public olarak isim soyisimle yazdığı için isimleri de aldım ss’lerde. Buyrunuz.

Bu post, TR’deki pek çok şirkette görebileceğimiz çalışma şartlarını anlatan, neredeyse  standartlaşmış bir eleştiri. Yani “köpek insanı ısırırsa haber olmaz”. Fakat, az biraz postun altındaki yorumları görünce, haber değeri taşıyan “insan köpeği ısırdı” temsillerini mis gibi görebiliyoruz. Buyrunuz ekran görüntülerine.

Bu CEO kardeş, olaya tam bir Linkedin profesyoneli gibi yaklaşmış. Sen adama “kardeş ben suçsuzum, beni hapse attılar” diyorsun, herifçioğlu sana “siktiret onu, hapishane duvarlarında graffiti var mı, ondan haber ver” diyor. Linkedin arketipleri oluştursak en çok bu tiplerden tiksinirim herhalde. Sen maddi, elle tutulur bir sorundan bahsediyorsun, herif sana sinerji diyor, strateji diyor, etkili iş planı diyor. Haftada 70-80 saat çalışmak istemeyene de “vasat” diyor son cümlede arsız.

Hayvan evladı gibi yorum yapanların önemli bir kısmının profilinde MBA ve PhD yazıyor. Akademinin işlevinin ne olduğuna dair derin tartışmalara girilmesi gerektiği zaten aşikar. Yazdığı yoruma gelince, çalışan tabii ki risksiz iş arar. Risk istese kendi startup’ını, şirketini kurar. Ayrıca kimse fedakarlık etmek zorunda değil. Zaten çalışmanın şartları da fedakarlık etmek, gönül koymak gibi muğlak, saçma sapan şeylerle belirlenmiyor. İş hukuku diye bir şey var.

Bu PhD’li arkadaş da her denyo gibi yerini bilemeyip güçlünün tarafında saf tutan yancı olmuş. Devlet çok vergi alıyor diye girdiğin cümleden devlet eleştirisi değil, patron haklılığı devşiriyorsun. Bunu yaparken de refah seviyesi, birikim oranları falan gibi sikko sikko şeyler söylüyorsun. Misal “Batı’da refah olduğu için iş dışı saatlerde işe katkı beklenemeyebiliyor” demiş. Yani gene işe çağırıp çağırmama gücü şirkette. İsterse çağırmaz demeye getiriyor. Bilmiyor mu Batı’nın büyük kısmında iş dışı saatlerde gel mesai almadan çalış desen götünü keseceklerini? Elbette biliyor. Ama argümanını hakikatler üzerine kurduğunda rıza üretemeyeceğini, bu çalışma şartlarının gerekliliğine kimseyi inandıramayacağını da biliyor.

Bu arkadaş da sinsi profesyonel stayla. “Sorun var farkındayız ama yapacak bir şey yok”culuk. Eleman postta “hafta sonu ve akşam da mesai yapman bekleniyor” diye dert yanıyor ve sen cevap olarak “sistem gidince tatilden bile çağırıp getirirler” diyorsun. Senin söylediğin acil, herifin söylediği gündelik iş. Konuyu bağlamından koparmak tam bu işte.

En beğendiğim bu yorum ama. Eğer birinin title’ında futurist ve entrepreneur beraber yazıyorsa o kişiden bi bok olmaz. Kanıtı da üstteki denyo.

Bu arada ben sadece epey sıkıntılı yorumları aldım. Post’ta bayağı düzgün yorumlar da vardı. Üsttekilerle dalga geçen yazılımcı kardeşimiz de epey boldu. Etliye sütlüye dokunmadan yazanlardan şunu çok beğendim özellikle.

 

İnsan, sorunları olan bir varlık. Barınma, beslenme gibi temel dertleri çözülünce, sevme/sevilme ve anlam sahibi olma dertleri başlıyor. O bitiyor, varoluşsal dertler başlıyor. Bir tarafta hayata güzellik katan şeyler, diğer tarafta sorunlar. Hayat genel olarak bu salınımda devam ediyor çoğunlukla. Herkes kendi meşrebince bu salınım içerisinde bir denge kurmaya çalışıp, akıp gidiyor. Linkedin’deki “profesyonel” tayfada bir “business” kültü var. Hayatın tam merkezinde, her şeyden daha kıymetli, anlamlı olduğunu düşündükleri. Bundan sebep, pek çok kişi Linkedin’i sevmiyor, sevemiyor. Haftada 80 saat çalışmak istemeyene vasat diyen birilerinin cesaretine cesaret katan yapısı insanları rahatsız ediyor. Çünkü yazılanlar, söylenenler gerçek değil, samimi değil, hakiki değil. Çikolatanın tadını değil, ambalajını yarıştırdığımız bir yarışma arenası Linkedin. Tam da bu sebepten thinker, keynote speaker, creator, futurist gibi saçma sapan taytıl’ları sıklıkla görüyoruz. Velhasıl,  yukarıdaki yorumların yazılabilmesini meşru kılan, hak gören, cesaretlendiren bonboş bir business kültü yarattığı yapısı yüzünden Linkedin’i sevmiyoruz, sevemiyoruz.

 

Sait Faik babamızla bitirelim; “Günün birinde dostluklardan, insanlardan ve hayvanlardan ve ağaçlardan ve kuşlardan ve çimenlerden yapılmış vazife hissi ile çarpan yüreklerle dolu bir alemde yaşayacağımızı düşünelim. Bir ahlakımız olacak ki, hiçbir kitap daha yazmadı. Bir ahlakımız; bugün yaptıklarımıza, yapacaklarımıza, düşündüklerimize, düşüneceklerimize hayretler içinde bakan bir ahlakımız.“

Sosyal medya öldü mü? Erişimsiz Feysbuk kaldı mı?

Soru net: “Markalar için organik sosyal medya öldü mü?” Ben, bazı istisnalar haricinde cevabın evet olduğunu kabul ediyorum.

Tarihi biraz geriye saralım. Herhalde 2006-2007’ler Facebook’un en fazla viralliğe sahip olduğu yıllar. Ta o zaman dijitaldeki hemen herkesin Facebook üyesi olacağı belliydi. Herkes bir anda “feysbuk’ta ilkokul arkadaşımı buldum olum” demeye başladı. Ve Facebook üyesi olmayanlar da geçmişlerindeki insanların o anda ne yaptığını, neye dönüştüğünü görmek için adıyla sanıyla, okuluyla, lisesiyle, kreşiyle Facebook’a üye oldu. İnsan sayısı arttıkça, data büyüdü, o datayla daha fazla insan geldi vs. Asıl devrimsel olsansa, Facebook’un o güne kadar dijital kültürde baskın olan anonimliği yerle yeksan etmesiydi. Bu geçiş nispeten kolay oldu. Gizlilik, data güvenliği gibi konular geçişten çok sonraları gündem haline geldi.

Markalar açısından da sosyal medya epey avantajlıydı. Newsfeed algoritmaları sosyal medyayı ele geçirmeden evvel erişimler çok yüksekti. Hatta bir marka sayfası, tüm takipçilerine yeni ürün/hizmet gibi konularda mesaj dahi yollayabiliyordu 2012 civarında. Sonra Facebook reklam modellerini geliştirdi. Kolay değil tabii, o güne kadar hiç kimsenin sahip olmadığı dev bir data vardı elinde. X okulunda okumuş, bekar, erkek, y yaşında, z şehrinde yaşayan, a konusuyla ilgilenen kişilere reklamlarınızı gösterebilecek bir platform vardı artık. Markaların organik erişimi azaldıkça reklam modelleri arttı. Geldiğimiz noktada bir markanın ortalama organik erişimi Facebook’ta %1-2, Twitter’da %10, Instagram’da ise %20 civarında. Ancak biliyoruz ki, Instagram’daki kullanıcı sayısı Facebook seviyesine eriştiğinde orada da erişim oranları %2-3 seviyelerine gerileyecek. Böyle olacağını anlamak için allame olmaya gerek yok, eşyanın tabiatı bu. Klişeyi tekrarlayalım: “Eğer bir ürüne para ödemiyorsanız, asıl ürün sizsiniz.”

Tabii bunun istisnaları var. Analizi iyi yapılmış doğru hedef kitle, iyi içerikler, başarılı bir komünite yönetimi, yüksek engagement rate ile organik erişimi artırabilmek mümkün. Açıkçası ben henüz böyle bir marka hesabına denk gelmedim. Kedi videosu paylaşmadan da olabileceğini düşünmüyorum. Diğer taraftan 3. partiler tarafından denetlenmeye izin vermeyen sosyal mecralardan aldığımız sonuçlara da pek güvenilmemesi gerektiğini düşünüyorum. Misal güzel bir örnek: Kampanya Uçmaz, Facebook Uçurur.  Bir diğer örnek de burada: Unilever May Pull Ads From Google

Bir diğer önemli parametre de sosyal medyanın hayatlarımızda kapladığı alan. Nasıl ki yazının bulunması, matbaanın bulunması, telgraf+fotoğrafın (tv de desek olur) bulunması ayrı ayrı dönemler olarak insanlığın düşünüş biçimini şekillendirdiyse, sosyal medya kullanımı da düşünüş biçimimizi değiştirdi. Televizyonla beraber içerik tüketiminin yazıdan görüntüye geçişi, sosyal medyayla beraber imgeye kaydı. Bizim için artık kıymetli olan içeriğin ne anlattığı değil, ne hissettirdiği. Post truth çağı denilen şey de üç aşağı beş yukarı Huxley’in Cesur Yeni Dünya’da işaret ettiği tehlikenin cisimleşmiş hali. Orwell’ın öngörüsünün aksine kimse gerçeğe ulaşmamızı engellemeye çalışmıyor. Tam tersi, gerçek o kadar bariz bir bilgi bombardımanıyla karşımızda duruyor ki, artık onu umursamıyoruz. Diğer taraftan bu amaçsızlığın da üzerimizde belli etkileri var. Her ne kadar epey tartışmalı bir alan olsa da, sosyal medya kullanımı ile mutsuzluk/yalnızlaşma arasında bir korelasyon olduğunu düşünüyorum ben. Şurada misal bir makale var: Is Social Media Making You Lonely? 

Şahsen ben önümüzdeki 5 yıl içerisinde sosyal medya kullanım oranının da sosyal medyada geçirilen ortalama zamanın da epey azalacağını düşünüyorum. Hatta geçenlerde Serdar Kuzuloğlu’nun “Sosyal medyayla meşgul olmak bir fakir eğlencesine dönüşecek.” öngörüsünü denk gelmişsinizdir. Sarphan Uzunoğlu da bu öngörüyü alıp epey ayrıntılandırarak tartışmaya açtı. Buradan bakabilirsiniz: Sosyal Ağlar, Gelişme ve Yoksulluk 

Velhasılı hem sosyal mecraların aç gözlülüğü ve güvenilmezliği hem de sosyal medyanın insanların üzerindeki etkisi neticesinde önümüzdeki yıllar dijital pazarlama açısından markalar adına epey köklü değişikliklere sahne olacak gibi görünüyor.

Benim önerim, kullanıcılara fayda sağlayacak kaliteli içeriklerle websitelerini zenginleştirmek, sayfa açılış sürelerini azaltmak ve organik trafiğe yönelmek. Zira internetteki tüm içeriğin %55’i İngilizce. Türkçe içerikse sadece internetin %1,3’ü. Şüphesiz ki günü kurtarma niyetiyle hareket etmeyip geleceği düşünen markalar için burada epey bir fırsat var.

#EfesPilsenBoykot: Milyar Dolarlık Şirketi Bir Kamyon Fenomenle Savunmak

Malum, 2 gündür #EfesPilsenBoykot krizi aldı başını gidiyor. Bugün Tuncay Özilhan’ın “yanlış anlaşıldım” mealinde bir açıklaması düştü yine haber portallarına. Ancak ateşi azaltacak gibi görünmüyor. Haber burada.

Kısaca özetlemek gerekirse; 31 Ocak’ta Hürriyet’te Anadolu Grup başkanı Tuncay Özilhan röportajından bir bölüm yayınlanıyor. Bira tüketimiyle ilgili olan bu bölümde Tuncay Özilhan şunları söylüyor; “Bira satışı düşüyor ama tüketim konusunda emin değilim. Bunun nedeni de evde bira yapımının artması. Çok ucuza alınan cihazlarla evde bira yapılıyor. Bugün 7.5 liralık biranın 4 lirası vergi. Evde bira üretimi vergi kaybına da neden oluyor. Bu konudaki görüşlerimizi yetkililerle de paylaştık”

Bu açıklamanın ardından özellikle Twitter ve Ekşi Sözlük‘te #EfesPilsenBoykot’u başlıyor. Küçük bir kesim “yok yav vergiler yüksek onu diyo” derken, ezici bir çoğunluk “evde bira yapanlara vergi gelmesini istiyor” dedi. Bunu çok konuşmaya gerek yok. Verginin yüksek olmasından dert yanan insan “Evde  bira üretimi vergi kaybına da neden oluyor” demez. Dümdüz “vergi yüksek” der, geçer. Ki zaten bira kitlerine vergi gelmesini herkes beklerken (evde rakı yapılmasın diye markette satılan etil alkole tat bozan kimyasal karıştırılması kararlaştırılan bir ülkedeyiz aq) Tuncay Özilhan’ın yaptığı hakikaten inanılmaz komik. Zaten Efes’i sevmeyen ciddi bir kitle varken çıtayı “sevmemek yetmez, tiksinin bizden” level’ına çekti adam. Neyse.

Asıl mevzuya gelirsek; dün boykotla ilgili içerik sayısı devasa sayılara ulaşınca, Anadolu Grup iletişim tayfası nefis bir mallık yaparak fenomenler üzerinden savunmaya geçti. Gördüğüm kadarıyla hedef kitleye hitap eden fenomenler seçilmiş, sıkı pazarlıklara tutuşulmuş ve mal gibi gece 00:36 ile 2:05 arasında tweet attırılmış. Benim takip edebildiklerimin listesi şöyle;

@Atasozutok (67k followers) saat 1:25

@halilozkucuk (30k followers) saat 2:06

@satrayni (410k followers) saat 2:03

@beswaver (13k followers) saat 00:36 ve 1:30

@pinkfreud (150k followers) saat 2:03 (satrayni’ye ek yapmış)

@uzancc (430k followers) saat 2:05

@dumtistik (12k followers) saat 1:18 ve 1:38

@mertvanhoydonkk (21k followers) saat 1:07

@madebybaskan (11k followers) saat 1:05

@1adetouz (40k followers) saat 00:58

@kontravolta_ (25k followers) saat 00:56

 

Burada asıl konuşulması gereken, TR’nin en büyük grup şirketlerinden birinin kriz savunmasını Twitter fenomenleri üzerinden yürütmenin işe yarayacağını düşünmesi. Daha da kötüsü, müşterilerini bunu fark etmeyecek kadar denyo zannetmesi. Halen daha bugün yeni bir açıklama yayınlayarak “yanlış anlaşıldık” diyorlar. Yanlış ifade ettik değil, yanlış anlaşıldık. Siz anlamadınız. Bizde hata yok.

Özür dilemek/dileyebilmek erdemdir. Iyi kriz yönetimi nasıl oluyor diye merak eden varsa, Can Yayınları’yla ilgili şurada nefis bir örnek var.

Özet: Gara Guzu içiniz, mis gibi bira.

“Çocuklar Ölmesin”

A. Ç.: Ülkenin doğusunda güneydoğusunda neler olup bittiğinin farkında mısınız? Burada doğmamış çocuklar, anneler, insanlar öldürülüyor. Sanatçı olarak insan olarak bir şekilde siz de yaşananlara sessiz kalmamalısınız ve bir şekilde dur demelisiniz. Ayrıca bir şey daha söylemek istiyorum. Ölen çocuklara sevinen zavallı insanlar var. Ben bu insanlara, daha doğrusu biz bu insanlara hiçbir şey söyleyemiyoruz, yazıklar olsun demekten başka.

B. Ö.: Doğru.

A. Ç.: Bir şey daha söylemek istiyorum, kusura bakmayın. Ben öğretmenim öğrencileri terk eden öğretmenlere seslenmek istiyorum. Bir daha oralara nasıl dönecekleri o güzel masum tertemiz yürekli çocukların yüzüne, gözlerinin içine nasıl bakacaklar. Ben konuşamıyorum. Gerçekten. Burada yaşananlar ekranlarda medyada her şey çok farklı aktarılıyor. Yani gerçekten konuşamıyorum, sessiz kalmayın. İnsan olarak biraz daha hassasiyetle yaklaşın. Görün duyun artık bize el verin. Yazık insanlar ölmesin. Çocuklar ölmesin. Anneler ağlamasın. Söyleyeceklerim bu kadar. Çok teşekkür ederim.

B. Ö.: Ayşe hanım… Bir alkış alalım öncelikle Ayşe hanıma.

A. Ç.: Aslında çok şey söylemek istiyorum. Duygu yoğunluğundan dolayı hiçbir şey söyleyemiyorum.

B. Ö.: Pardon duyamıyorum, pardon.

A. Ç.: Siz de fark ediyorsunuz sesim titriyor.

B. Ö.: Farkınayız, evet.

A. Ç.: Bomba seslerinden, kurşun seslerinden… insanlar susuzlukla, açlıkla mücadele ediyor. özellikle bebekler çocuklar. Lütfen siz de ziyade olun sessiz kalmayın lütfen.

B. Ö.: Çok çok teşekkür ediyoruz Ayşe hanım. Öncelikle…

A. Ç.: Ben çok teşekkür ederim beni bağladığınız için.

B. Ö.: Rica ederiz rica ederiz ne demek.

A. Ç.: Bir nebze de olsa sesimizi buradan duyurabildiysek ne mutlu bize.

B. Ö.: Çok iyi yaptınız çok teşekkür ediyoruz. Hassasiyetiniz için de ayrıca size çok teşekkür ediyoruz gerçekten de elimizden geldiğince de duyurabildiğimiz yerlerden biz de elimizden geleni yapmaya gayret ediyoruz. Emin olun. Ama bu söyledikleriniz bir kere daha bize ders oldu. Daha da fazla yapmaya gayret edeceğiz. Buradan oradaki herkese selam olsun. İnşallah en kısa zamanda bütün o söylediğiniz barış dilekleri bizim için de geçerli. Biz de diliyoruz.  En kısa zamanda bütün bunlar çözülsün istiyoruz. Çok teşekkür ederiz Ayşe hanım. Sağ olun.

A. Ç.: Ben teşekkür ederim.

B. Ö.: Elinize yüreğinize sağlık. Teşekkür ederiz. Evet devam edelim. Kaldığımız yerden. Ama gerçekten Ayşe hanıma çok çok teşekkür ediyoruz sağ olsun. Ama bütün bunların bir şekilde konuşuluyor olması da lazım. Yeri zamanı neresi olursa olsun bazı şeylerin dile getiriliyor olması lazım. Bugün Ayşe hanım yarın başka birisi başka bir yerlerde başka programlarda sesinin titremesi bile bence, bence bir alkışı daha hak ediyor bence.

 

Üstteki konuşma Ayşe Çelik ile Beyazıt Öztürk arasında canlı yayında TV’de geçen diyalog, biliyorsunuzdur. Ayşe Çelik bu konuşma nedeniyle 1 yıl 3 ay hapis cezası aldı. Muhtemelen gelecek hafta hapse girecek.

“Ifade özgürlüğünün zirvede olduğu bir dönemden geçiyoruz” gibi iktidar ambalajlarını azıcık sıyırdığımızda alttan çıkan görüntü, “çocuklar ölmesin” diyen birinin hapis cezası alması. Tutuklu gazeteciler, muhalifler, rakip parti başkanları, ev baskınlarını geçiyorum. “Çocuklar ölmesin” diyen biri hapis cezası aldı.

“Özgürlük, ancak ve ancak insanlara duymak istemedikleri bir şeyi söyleyebildiğimizde bir anlam ifade eder” -George Orwell

Bir Müşteri Deneyimi Örneği: Vodafone

Malumunuz, günümüzde müşteri deneyimi, inovasyon, love mark, big data gibi kavramlar birbiriyle ilişkilendirilerek epey gürültü kopartılıyor. Türlü çeşit uzman bu kavramların sadık müşteri yaratma konusunda geleceğin en önemli konuları olduğundan sıkça bahsediyor. Ben de son 2 ayda başımdan geçen saçma ve komik bir örnek ile Vodafone ve Digiturk müşteri deneyimimi aktarayım.

Soğuk ve puslu bir kış gecesi telefonuma bir mesaj geldi. Birkaç gün önce Vodafone hattımı Red Business tarifesine geçirmiştim. Mesaja göre, yeni tarifem bana mis gibi güzellikler sunuyordu. 12 aylık Digiturk Spor paketi bunların arasında en çok parlayanıydı. Dedim nefis, aktifleştirelim, maça meşin yuvarlağa doymayalım. Mesajda gelen linke tıklayarak aktif etmem gerektiği yazıyordu. Aktifleştirdim. Digiturk’un sitesine yönlendirdi. Hesap açtım. Ancak paketi Digiturk’te nereden aktifleştireceğimi bulamadım. Vodafone üyelerine özel bir giriş ya da link de yoktu. Digiturk’u aradım, dedim benim kapı gibi Vodafone kampanyam var. Fekat nasıl yapılacağını bulamadım. Arkadaş, o kampanya biteli 5 ay oluyor sayın abim dedi. Vodafone’u aradım, hayır efendim ne münasebet devam ediyor dedi. Neyse, çok uğraşmadım, bıraktım. Ancak her Şampiyonlar Ligi maçını gördüğümde, her El Clasico söylentisinde “mal mıyım neden aktifleştirmiyorum” deyip bir daha uğraştım lakin nafile. Olmadı. En son bügün yine denedim. Linkleri tıkladım, mesajları dürttüm. En son yine Vodafone müşteri hizmetlerini aradım. Son konuştuğum hanım kız (daha öncesinde 5-6 farklı kişiyle konuşmuştum) “maalesef sizin tarifenizde öyle bir kampanya yok” dedi. Peki dedim, kapattım.

En başa dönersek; inovasyon, özel müşteri deneyimi, big data vs bunlar güzel ambalajlar. Fakat bunları ne kadar doğru kullanıyorsunuz ya da bunları kullanabiliyor musunuz, asıl konu bu. Benim hiçbir talebim yokken “yuppi sana digiturk hediye ettik” diye mesaj geliyor. Ne güzel deyip kullanmaya çalışıyorum, müşteri hizmetlerini arıyorum ancak olmuyor, olamıyor. 2. ayın sonundaysa aslında böyle bir kampanyadan yararlanabilecek tarifede olmadığımı öğreniyorum.

Velhasılı, “mükemmel müşteri deneyimi yarattığımız için 150 tane Stevie Ödülü aldık” gibi Basında Biz PR’ı koşturmacası ya da “big datayı imbikten geçirip kişiye özel müşteri deneyimi yaşatıyoruz” ambalajından önce insanlara yanlış mesaj yollamayacak bir altyapı kursanız (yahut yollasanız bile bunun denetimini yapacak bir sisteminiz olsa) çok daha hayırlı bir iş yapmış olursunuz müşteri deneyimi için.

Bu arada hala böyle bir kampanya devam ediyor mu etmiyor mu bilmiyorum 🙂 Bilgi çağı hagaden.

Yöneticiler İçin İçeriksiz Online İtibar Yönetimi

Ajansta çalışırken müşterim olan bir global markaya merkezden brief gelmişti. Bu brief’e göre; Türkiye CEO’sunun kişisel sitesi ve sosyal medya hesapları açılacak, profesyonel bir yönetim yapılacak ve şirketin globalde yaşadığı dijital dönüşüm üst düzey yöneticiler üzerinden başarılı şekilde temsil edilecek. O zamanlar Linkedin Influencer (sonrasında Pulse oldu) mevzuları yeni çıkmış, amaç da TR CEO’sunu bu influencer’lardan biri yapmak. Strateji belirlendi, site ve hesaplar açıldı falan. Adam dijitalden neredeyse hiç anlamıyor. Lakin bildiği konularda yazı yazmaya, Linkedin’den ve Twitter’dan iletişim yürütmeye başladı zor da olsa. Hala arada bir denk geliyorum içeriklerine, çok büyümese de bildiği konularda yazıyor düzenli olarak, çekirdek bir kitle de oluştu etrafında. Yani, yaptı mı, yaptı.

Son 2 yıldır çok denk geldiğim bir şey var; derinlikten yoksun, sağlaması yapılmamış hap bilgi müptelası bir kitleye hitap eden, neredeyse tamamı global içerik sitelerinden alınan -çalınan da diyebiliriz- videoları her gün paylaşan bir yönetici tayfası peydah oldu. Sabancı Üniversitesi’nden bir anda dijital hayatımıza transfer olan Özgür Demirtaş bu tayfanın mükemmel bir temsili ve idolü.

Geçenlerde Twitter’da Tansu Yeğen adlı birine denk geldim. Samsung Türkiye başkan yardımcısıymış. Mashable, Tech Crunch, Dodo gibi içerik sitelerinden aparttığı videoları birer cümle ekleyerek paylaşıyor.

Bio’ya bakıyorsun, #technology #innovation dolu. Içeriklere bakıyorsun, başkalarının ürettiği videolar, tek cümlelik açıklamayla salınmış dijitalin ölümlü geçmişine. Yanılmıyorsam Twitter’da 250 bin takipçisi var. Kağıt üzerinde başarılı mı, başarılı.

Fakat bir de diğer taraftan bakalım. Samsung gibi bir şirketin Türkiye ofisi ikinci adamının 250 bin takipçiye ihtiyacı var mı? Yahut bu 250 bin kişi kimdir? Hakikaten bir üst düzey yöneticinin hitap etmesi gereken kitle midir? Çok tutmuş videoları RT etmek yerine içeriğe hiçbir katkısı olmayan alakasız bir cümle ile (“bu teknolojik gelişmeyi ben de atlamışım“) paylaşmak etik midir? Nicelik hakikaten bu kadar kıymetli midir? Sorular artırılabilir.

Düşünce akışından, espri ya da anlatım tarzından, yazdığı/paylaştığı şeyden, üsluptan falan tanıdık gelir bazı insanlar bir yerden sonra. Çünkü dijital bir kimliği oluşmuştur  bu insanların. Çok RT alacak, paylaşılacak içerikleri kullanıp kimliksizliği kemikleştirmektense daha az etkileşim alacak, ancak size bir sanal persona, üslüp, kimlik kazandıracak yollara girin. Online itibar yönetimi halihazırda bu. Tansu Bey’in yaptığı ise etkileşim müptelalığı. Şöyle bir örnek; Tansu Yeğen bugün Twitter’da mahlasını @guzelvideolar____ olarak değiştirse bir kişi “lan noldu” der mi? Bence demez. Velhasıl, Tansu Bey’in asıl takipçi sayısı “lan noldu” diyecek kişi sayısı kadardır.

Sadece eleştiriyle bitirmeyelim tabii. Online itibar yönetimini bence TR’de en iyi yapan Bilyoner’in CEO’su Mehmet Sindel. Linkedin’i burada.

Markalar ve Parası Neyse Verelim Aktivizmi

Hatırlarsınız, geçtiğimiz sene, henüz TürkTipiDiktatöryalBaşkanlıkReferandumu yapılmadan önce, Filli Boya’nın 8 Mart Dünya Kadınlar Günü için çektiği reklam filmi #AncaBeraber yayınlanmış, tabir caize yer yerinden oynamıştı. Sosyal mecralarda yüzbinlerce paylaşım alan video, TV’de de epey görünür olmuş, birkaç gün boyunca gündelik sohbetlerin birinci konusu haline gelmişti. Doğruya doğru, yerden toz kalkmadığı bir dönemde, açıktan bir iktidar eleştirisi barındıran bu kampanya, nereden baksan büyük işti.  Zira, “sizin solculuk kebap yere çıkmış” diyebileceğimiz ABD’de ve Avrupa’da benzer pek çok iş görebilsek de, bu topraklar için güç sahibinin karşısına konumlanıp reklam çekmek pek alışılageldik bir tutum değil markalar açısından. Memleketin seküler beyaz yakalısında bir manifestoya dönüşen reklam filmi, solcu tayfanın makul eleştirilerine de gark olmuştu. Misal, Yasemin Varlık’ın Boyanın Altında Sırıtanlar başlıklı iyi bir eleştirisi mevcut.

Filli Boya’nın böyle “muhalif” bir reklam filmi çekmesi, global trend’lerden çok da gayrı düşünebileceğimiz bir şey değil. Zira dünya bu tarafa gidiyor. Malumunuz, en eski  ve etkili pazarlama taktiğimiz Sex Sells (cinsellik satar) artık hakkın rahmetine kavuşmak üzere. Şimdi Activism Sells (aktivizm satar) zamanındayız. Nedir bu zamanın temel dinamikleri? Marka olarak belli konular bul (geri dönüşüm, ekoloji, mülteciler, feminizm vs), bu konularda kampanyalar ve bağışlar yap,  ürünlerini/hizmetini bu kavramları karşılayacak şekilde yeniden dizayn et (Migros’un “Iyi Tarım”ı ya da Starbucks’ın “Sorumlu Üretim”i) ve bunu olabildiğince duyur. Bu konuda epey iyi yazılar var. Şurada 5Harfliler çevirisiyle Artık Seks Değil Aktivizm Satıyor (ve Markalar Bunun Farkında) yazısı var, ilgilisi bakabilir.

Insanlar artık kendilerine dert ettikleri meselelerle uğraşmak yerine, bu meselelerle uğraştığını iddia eden markalardan alışveriş yaparak vicdanını rahatlatmanın konforuna kendini kaptırmış durumda. Artık sıradan bir tüketici olmak yerine, az daha pahalı bir kahve içerek doğayı koruma konusunda daha etik davranan biri olduğunu hissedebilirsin.  Yahut Orkid kullanarak kadın erkek eşitliği konusunda bir duruşa sahip olduğunu ya da Lyft kullanarak mültecilere karşı ne kadar hoşgörülü olduğunu hissedebilirsin. Bir şeyler yapmak yerine, parası neyse verip, bir şeyler yaptığına dair seni “ikna” edebilen markalara gönül rahatlığıyla iradeni teslim edebilirsin. Bu iradeyi başkasına teslim etme ve içgüdüleri kaybetme konusuyla alakalı şöyle güzel bir yazı var: Post-gerçekliğin sosyal hali: Post-otantik hayatlar

Bu pseudo-aktivizm işi o kadar kavramsallaşmış durumda ki; markaların doğa üzerinden yürüttükleri bu PR faaliyetlerine greenwashing marketing, lgbti üzerinden yürüttüğü PR faaliyetlerine ise pinkwashing marketing deniyor.

Halbuki şunu hepimiz biliyoruz; marka, şirket, ticari kurum, adına her ne diyorsak diyelim, bunların temel amacı daha fazla büyümek, görünürlük kazanmak ve neticesinde daha fazla satış yapmaktır. Bu şirketler, eşyanın tabiatı gereği, kimin nasıl yaşadığıyla ya da ne durumda olduğuyla ilgilenmez. Hiçbir şirketin yönetim kurulu toplantısında lgbti’lerin keyfi yerinde mi, feminizm halka ulaştı mı soruları sorulmaz, malum. Bunun yerine üretimde nasıl tasarruf edilir, grev yapan işçilerin tepesine nasıl çökeriz, pazarlama bütçesini doğru kullanıyor muyuz gibi net sorulara yer vardır. Dolayısıyla markanın sahiplendiği konuda aktivizm tişörtünü giyerek müşterisiyle iletişime geçmesi, ikiyüzlü ve yalancı olduğunu bildiğiniz biriyle arkadaşlığı devam ettirmek kadar hastalıklı ve garip bir durum. Diğer taraftan, seviyorum her halimi herkes böyle sevsin beni cingılı ve #kızgibi heştegiyle feminizmi, kıvırcık saçlı kız çocuklarının kendilerini kötü hissetmesine indirgeyen kampanyaların yaratıcısı olan markaların, kavramların için boşalttığı bir dünyada gerçek sorunların konuşulmasını engellediği de aşikar. Zaten bence asıl konuşmamız gereken konu da bu. Kıllı bacaklı manken kullanan markaların günbegün mantar gibi bittiği dijital alemdeki etkinliğin reelde bir karşılığı var mı? Markalar tarafından yaratılan bu görünürlük, herhangi bir şeye yarıyor mu?

Nefis bir haberle bitirelim: Wall Street’e “Fearless Girl” heykelini diken State Street Corporation, kadın çalışanlarına ayrımcılık yaptığı için 4,5 milyon dolar ceza ödemeye mahkum edilmiş. Haber burada.

Sonuç: Kendall Jenner’lı Pepsi reklamı hagaden de gelmiş geçmiş en kötü reklam videosu galiba.